Święty Mateusz, zanim został powołany przez Pana Jezusa, był celnikiem. Należał do grupy wyjątkowo znienawidzonej przez Żydów: wielokrotnie faryzeusze zarzucali Jezusowi, że jada z celnikami i grzesznikami. Jednak Jezus mówił, że nie potrzebują lekarza zdrowi i że przyszedł powoływać grzeszników. Tak też pewnego razu, kiedy ujrzał – jak opowiada Ewangelia – człowieka siedzącego w komorze celnej, Galilejczyka, który pobierał opłaty za przejazdy przez jezioro i przewóz towarów, rzekł do niego: Pójdź za Mną, a Mateusz wstał i poszedł za Nim.

Św. Marek podaje, że Mateusz miał na imię: Lewi i że jego ojcem był Alfeusz. Przypuszcza się, że imię Mateusz nadał mu Jezus, kiedy powołał go w poczet apostołów.

O życiu św. Mateusza Ewangelie milczą. Tradycja podaje, że po Wniebowstąpieniu Mateusz najpierw pozostał w Palestynie i napisał Ewangelię. Potem miał głosić Ewangelię w Etiopii, według innych – w Persji, gdzie poniósł śmierć męczeńską, wymienia się też Pont, Syrię i Macedonię.

Oprócz Ewangelii wg św. Mateusza do naszych czasów dochowały się apokryfy Pseudoewangelia Mateusza i Dzieje Mateusza. Ewangelię spisał między rokiem 50 a 60 n.e. najprawdopodobniej w roku 55 m.in. Papiasz, biskup Hierapolis, Klemens Aleksandryjski, Orygenes i Ireneusz. Pierwotnie Ewangelia wg św. Mateusza była napisana w języku hebrajskim lub aramejskim; nie wiadomo, kto i kiedy przetłumaczył ją na język grecki. Nie zachowały się żadne ślady oryginału, tylko grecki przekład. Tłumacze, nie mogąci sobie w pewnych wypadkach dać rady, pozostawili część słownictwa aramejskiego.

Relikwie św. Mateusza według tradycji przewieziono ze Wschodu do Paestum (Posidonii) we Włoszech. W X wieku przewieziono je do Salerno w pobliżu Neapolu, gdzie pozostają do dzisiaj w dolnym kościele, wspaniale ozdobionym marmurami i mozaikami.

Ikonografia najczęściej przedstawia św. Mateusza z księgą Ewangelii w ręku, w towarzystwie uskrzydlonej postaci ludzkiej (jest to nawiązanie do wizji proroka Ezechiela i Apokalipsy symbol człowieka, ponieważ swoją Ewangelię rozpoczyna od genealogii Jezusa). Czasem przedstawia się go z mieczem w ręku, gdyż według podania miał ponieść śmierć od miecza. Jego atrybutami bywają też miecz lub halabarda, postać uskrzydlonego młodzieńca, sakwa z pieniędzmi u stóp, torba podróżna.

Imię Mateusz pochodzi od hebrajskiego imienia Mattaj lub Mattanjah, co znaczy „Dar Boga”. Imię to w postaci Mateusz wywodzi się z greckiego Matthaios, a w łacinie, za której pośrednictwem przejęliśmy je, miało najczęściej postać Mathaeus. Odpowiednikami tego imienia w łacinie jest Deusdedit, a w języku polskim Teodor i Bogdan.

Święty Mateusz jest patronem miasta i diecezji Salerno, a także celników i poborców podatkowych, księgowych, urzędników finansowych, bankowców; wzywany jest w przypadku alkoholizmu.