Imię Barnaba pochodzi z języka hebrajskiego: Bar-nebuh znaczy „syn pocieszenia”, „syn nauczania”, „syn proroctwa”.

Św. Barnaba urodził się na Cyprze w rodzinie żydowskiej z pokolenia Lewiego. Jego właściwe imię brzmiało Józef, ale apostołowie dali mu przydomek Barnaba. Według Klemensa Aleksandryjskiego i Euzebiusza Barnaba należał do 72 uczniów Pana Jezusa i był krewnym św. Marka Ewangelisty. Barnaba, który był synem właścicieli ziemskich, sprzedał całą swoją posiadłość i uzyskane pieniądze przekazał św. Piotrowi na działalność wspólnoty.

Kiedy św. Paweł nawrócił się, zwrócił się właśnie do Barnaby, żeby pośredniczył między nim i apostołami. Od tego czasu św. Barnaba został towarzyszem św. Pawła w jego pierwszej podróży apostolskiej. Zabrał też ze sobą św. Marka. Jednak Marek samowolnie opuścił ich i dlatego św. Paweł stanowczo sprzeciwił się jego udziałowi w drugiej podróży misyjnej. Z tego powodu doszło do konfliktu między św. Pawłem i Barnabą. W tej sytuacji św. Barnaba powrócił ze św. Markiem na Cypr i tam nauczał.

Dalej nie znamy losów św. Barnaby. Według tradycji został pierwszym biskupem Cypru i tam poniósł – w Salaminie – śmierć męczeńską przez ukamienowanie w 61 r. W 488 r. miano odnaleźć relikwie św. Barnaby. Według podania miał na piersiach Ewangelię św. Mateusza, którą miał własnoręcznie przepisać. Relikwie jego dziś można znaleźć w wielu miastach włoskich, poza tym w Kolonii i w Andechs w Niemczech, w Pradze, Tuluzie i Namur.

Kościół rzymski obchodzi pamiątkę św. Barnaby 11 czerwca, Kościoły wschodnie w różnych dniach roku.

Z apokryfów znanych jest kilka: Dzieje Barnaby, Ewangelia Barnaby oraz List Barnaby.

W 1530 r. św. Antoni Maria Zaccaria założył zakon „Regularnych Kleryków Św. Pawła”, od macierzystego kościoła św. Barnaby zwany popularnie barnabitami.

W ikonografii Barnaba przedstawiany jest z kijem pielgrzymim, kamieniem lub księg±, albo symbolem męczeństwa – gałązką oliwną.

Św. Barnaba jest uważany za patrona tkaczy i bednarzy, wzywany jest w przypadku kłótni, o zapobieżenie osuwisku, w przypadku gradu, smutku i utrapienia.